اگر ریشه‌ی دندان آسیب دیده یا عفونت کرده است، کشیدن دندان تنها راه درمان آن نیست. در صورت امکان، حفظ دندان بهتر از کشیدن آن است. جراحی ریشه دندان بر روی دندانها و ریشه‌ها انجام می‌شود. بنابراین، تعداد زیادی از روش‌های درمانی را که تا حد امکان منجر به حفظ دندان می‌شود را در بر می‌گیرد. زیرا از یک سو، نبودن دندان ممکن است تاثیرات منفی روی اعتماد به نفس، توانایی جویدن، سلامت عمومی و بهداشت دهان و دندان بیمار و به هم ریختن نظم دیگر دندانها داشته باشد. از سوی دیگر، فواید حفظ دندان‌های طبیعی بیش از فواید کشیدن آنها است. هرچند درد از دندان‌های طبیعی منشا می‌گیرد، اما دندانها بخش مهمی از سیستم پیچیده عصبی، بافتی و استخوان‌های شما هستند. بنابراین، همیشه اولین گزینه نگه داشتن آن‌هاست.
انواع جراحی ریشه دندان
جراحی‌های ریشه‌ی دندان بسته به اندازه‌ی آسیب ریشه‌ی دندان به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- اپیکواکتومی
- آمپوتاسیون (قطع/کشیدن) ریشه
- همی‌سکشن (hemisection) ریشه
- برداشتن بقایای ریشه دندان
همچنین بعضا ممکن است تاج دندان در اثر آسیب یا وارد شدن ضربه بشکند و ریشه دندان داخل لثه باقی بماند که برای کشیدن ریشه‌ی باقی‌مانده نیاز به جراحی می‌باشد.
اپیکواکتومی یا جراحی قطع نوک ریشه
به بریدن نوک ریشه دندان و تمیز کردن التهاب و ضایعات اطراف استخوان در آن ناحیه قطع نوک ریشه یا اپیکواکتومی می‌گویند. اپیکواکتومی زمانی انجام می‌شود که امکان عصب کشی دوباره یا اصلاح پری‌اپیکال وجود نداشته باشد.
چرا احتیاج به اپیکواکتومی دارید؟
جراح به دلایلی جراحی نوک ریشه را انجام می‌دهد. مرسم‌ترین این دلایل ترمیم دندانی است که قبلا عصب کشی شده است. در اکثر موارد، عصب کشی درمانی همیشگی می‌شود، اما گاهی، دندان به خوبی ترمیم نمی‌شود و دوباره عفونت می‌کند. دندانپزشک از اپیکواکتومی برای برداشتن بافت آسیب دیده، حفظ دندان و اجتناب از کشیدن آن، استفاده می‌کند.
به دلایل زیر ممکن است احتیاج به برداشتن انتهای ریشه نیز داشته باشید:
- تخلیه رسوب کلسیم موجود در کانال ریشه
- یافتن و درمان اختلالاتی که در عکس‌برداری اشعه ایکس مشخص نیستند.
- رفع شکستگی
- درمان دندانی که ریشه اضافی دارد و به روش‌های دیگر امکان درمان برای آن وجود ندارد.
- درمان تحلیل رفتگی استخوان که باعث لق شدن دندان می‌شود.
- برداشتن ریشه‌ای که حفره در آن ایجاد شده است.
روش اپیکواکتومی معمولا برای کودکانی که دندان‌هایشان صدمه دیده است نیز انجام می‌شود. در صورتی که بعد از ضربه، دندان بشکند یا ترک بخورد، این روش می‌تواند برای حفظ دندان موثر باشد.
اپیکواکتومی چگونه انجام می‌شود؟
پیش از اپیکواکتومی احتمالا نیاز به انجام تصویربرداری اشعه ایکس از دندان داشته باشید. این کار به دندانپزشک امکان بررسی اینکه چه اتفاقی برای عصب، ریشه‌ها، استخوان و بافت اطراف افتاده است، را می‌دهد.
پیش از شروع درمان، به منظور بی‌حس شدن ناحیه تحت درمان، به شما بی‌حسی تزریق می‌شود. دندانپزشک در لثه و اطراف دندان شما برشی ایجاد می‌کند. استخوان را معاینه کرده و بافت عفونی را برمی‌دارد. سپس انتهای ریشه را برداشته و آن را پر می‌کند. در آخر به منظور کمک به ترمیم لثه، آن را بخیه می‌کند. در نهایت به مرور زمان اطراف ریشه ترمیم می‌شود.
2.آمپوتاسیون/قطع (Amputation) ریشه
قطع ریشه درمان تخصصی دندان است که در آن یکی از چند ریشه دندان قطع می‌شود. سپس دندان ثابت می‌گردد و با قرار دادن تاج یا پر کردن، عملکرد کامل خود را باز می‌یابد. مناسب‌ترین دندان‌های چند ریشه‌ای که برای این روش مناسب هستند، دندان‌های آسیاب موجود در انتهای دهان می‌باشند. این دندان‌های بزرگ و مسطح بسته به اینکه در فک بالا یا پایین باشند، دو یا سه ریشه دارند.
چرا به قطع ریشه دندان احتیاج دارید؟
دندان مناسب برای قطع ریشه، دندانی است که سطح سالم، استخون قوی و لثه سالم داشته باشد.
مشکلاتی که ممکن است باعث شود نیاز به قطع ریشه داشته باشید، عبارتند از:
- شکستن، ترک خورد یا آسیب به دندان و ریشه‌ها آن
- ورود باکتری‌ها به داخل ساختار ریشه دندان
- در یک ناحیه، به علت بیماری پریودنتیت، استخوان به شدت تحلیل رفته باشد.
- در یک ناحیه از دندان پوسیدگی ایجاد شده باشد.
قطع ریشه دندان چگونه انجام می‌شود؟
پیش از قطع ریشه، باید عصب کشی انجام شود. خود جراحی قطع ریشه با ایجاد بریدگی عمیق در دندان و در جایی که رگ‌های خونی و اعصاب هستند انجام می‌گیرد. به همین دلیل، قبل از قطع ریشه، باید پالپ دندان که حاوی رگ‌های خونی و اعصاب است را بردارند. عصب کشی و قطع ریشه، هر دو با بی‌حسی انجام می‌شوند.
در هنگام فرایند قطع ریشه، لثه به مقدار کمی برش داده می‌شود تا ریشه‌های دندان تحت به طور کامل در دید دندانپزشک قرار گیرند. ریشه از دیگر بخش‌های دندان جدا شده و برداشته می‌شود. به منظور از بین بردن باکتری‌های باقی مانده، تمامی ناحیه تحت درمان با محلول سالین تمیز شده و سپس بریدگی لثه بخیه می‌گردد. در آخر، تاج موقت یا پرکردگی روی دندان قرار می‌گیرد تا از آن محافظت کند.
3.همی‌سکشن (Hemisection) ریشه
جراحی تخصصی همی‌سکشن زمانی انجام می‌شود که نیمی از دندان آسیب دیده (ریشه و بخشی از تاج)، برداشته شود. همی‌سکشن فقط روی دندان‌های آسیاب بزرگ‌تر و مسطح‌تر که در انتهای دهان هستند، انجام می‌شود. همی‌سکشن را نمی‌توان روی دندان‌های کوچک‌تر انجام داد، زیرا پس از درمان، استقامت و ثبات مورد نیاز برای حفظ کارکرد خود را ندارند.
تفاوت بین قطع ریشه و همی‌سکشن در این است که در قطع ریشه تنها یک ریشه برداشته می‌شود، اما در همی‌سکشن نیمی از دندان، نیمی از تاج و ریشه، برداشته می‌شود.
چرا به همی‌سکشن نیاز دارید؟
همی‌سکشن دندان برای بیمارانی توصیه می‌شود که دندان چند ریشه دارند و ریشه‌ها و بخشی از تاج دندان به شدت آسیب دیده یا پوسیده است. در این موارد، در صورتی که ریشه و تاج پوسیده یا آسیب دیده برداشته نشود، احتمال از دست دادن دندان وجود دارد.
در موارد زیر نیز ممکن است همی‌سکشن دندان انجام شود:
- وجود عفونت مستمر یا آبسه در ریشه دندان که نتوان آن را با عصب کشی برطرف کرد.
- زمانی که یکی از ریشه‌های دندان دارای چند ریشه بشکند و ترمیم آن غیر‌ممکن باشد.
- تحلیل شدید استخوان لثه در اطراف ریشه‌های دندان که به علت بیماری پریودنتیت روی می‌دهد.
- اگر به خاطر تسهیل در قرار دادن بریج یا ایمپلنت نیاز به برداشتن بخشی از دندان باشد.
همی‌سکشن دندان چگونه انجام می‌شود؟
در هنگام همی‌سکشن، با تزریق بی‌حسی، دندانپزشک برش کوچکی در لثه ایجاد می‌کند تا به دندان دسترسی داشته باشد. سپس ریشه‌های دندان را معاینه کرده و آنها را به دو بخش تقسیم می‌کند. در اینجا، دندانپزشک تصمیم می‌گیرد که کدام بخش از دندان باید برداشته شود. در صورتی که نیمی از ریشه سالم باشد، دندانپزشک نیمه عفونی و پوسیده دندان را خارج می‌کند. سپس ناحیه تحت درمان را تمیز کرده و بخیه می‌زند.
ممکن است پزشک تاج/کرون دائمی مخصوصی را برای دندان شما تجویز کند. بعدا این تاج با سیمان مخصوص روی دندان قرار می‌گیرد تا محافظ دندان باشد.
4.جراحی برداشتن باقی‌مانده ریشه دندان
ممکن است تاج دندان در اثر حادثه یا وارد شدن ضربه بشکند و ریشه داخل لثه باقی بماند. همچنین، مطابق با شرایط، به ندرت در هنگام کشیدن دندان، تاج دندان شکسته و ریشه‌های باقی مانده در زیر بافت لثه، سالم باقی می‌مانند. گاهی صدمه مستقیم نیز ممکن است باعث شکستن تاج دندان شود. در این نوع موارد بهترین درمان به منظور پیشگیری از عفونت، کشیدن باقی‌مانده ریشه می‌باشد. کشیدن ریشه‌ای که در زیر بافت لثه وجود دارد، نیاز به مهارت و دقت دندانپزشک دارد. مراحل مورد نیاز برای انجام این روش را در اینجا بیان می‌کنیم.
برداشتن بقایای ریشه دندان چگونه است؟
ناحیه مورد نظر برای درمان بی‌حس می‌شود. سپس به منظور در دسترس قرار گرفتن ریشه دندان، لثه برش می‌خورد. اکثر اوقات از یک هندپیس دندانپزشکی برای برداشتن بافت استخوانی اطراف ریشه استفاده می‌شود. دندانپزشک از الواتور و دیگر تجهیزات دندانپزشکی برای شل کردن و در نهایت کشیدن ریشه و برداشتن بافت عفونی استفاده می‌کند. در آخر لثه بخیه شده و در صورت نیاز ایمپلنت یا تاج قرار می‌گیرد.
عوارض جراحی ریشه دندان
ریکاوری بیمار ممکن است چند روز تا 8 هفته (در جراحی‌های سنگین) طول بکشد. دوره ریکاوری به نوع جراحی و سختی آن بستگی دارد. اکثر مشکلات دندان پس از اتمام درمان، کاملا رفع می‌شوند. در معدود مواردی، ناحیه جراحی شده ممکن است عفونت کند. در این صورت، باید سریعا به دندانپزشک مراجعه کنید تا این مشکل رفع گردد.
در صورتی که علائم زیر را مشاهده کردید، بهتر است با پزشک تماس بگیرید:
- درد شدید
- ورم لثه
- ترشح یا چرک
- تغییر رنگ دندان
- جوش یا تاول روی لثه
- مشکلات سینوسی
هزینه جراحی ریشه دندان
بسیاری از بیماران برای انجام جراحی مردد می‌شوند. زیرا انجام این نوع جراحی‌ها برای فک، دندانها و دهان دردناک و پرهزینه است. اما در صورتی که نیاز به جراحی ریشه دندان دارید، احتمالا بیمه بیشتر هزینه‌های آن را پرداخت کند. علاوه بر آن هزینه‌ی جراحی ریشه‌ی دندان از هزینه‌ی کاشت ایمپلنت برای جایگزین کردن دندان از بین رفته کمتر است.
با این حال، هزینه هر درمان کاملا وابسته به شدت مشکل شما و نظر دندانپزشک است. ممکن است مجبور به پرداخت هزینه مازاد برای مراقبت پس از جراحی نیز شوید که احتمالا بیمه هزینه آن را قبول نکند.
کلام آخر
حفظ دندان طبیعی فواید بسیاری دارد که با ایمپلنت دندان قابل مقایسه نیست. با حفظ دندان طبیعی خود، ساختار طبیعی دهان و فک حفظ شده و عمل جویدن به صورت طبیعی ممکن خواهد شد. هنگامی که دو گزینه کشیدن دندان و روش‌های درمانی دیگر را دارید، همیشه گزینه دوم را انتخاب کنید. از نظر حس و عملکرد، هیچ دندان مصنوعی، بریج یا ایمپلنتی همانند دندان طبیعی نیست. توجه کنید که بعدا نیز می‌توانید دندان خود را بکشید، اما اگر جراحی و درمان دندان شما موثر باشد، همیشگی خواهد بود.
سوالات پرتکرار
در صورتی که ریشه دندان بشکند و در لثه باقی بماند، چه اتفاقی می‌افتد؟
در صورتی که ریشه در لثه باقی بماند، احتمالا عفونی شود و به مرور زمان باعث ایجاد آبسه گردد. بقایای دندان باید با جراحی برداشته شود.
آیا جراحی ریشه دندان درد دارد؟
بی‌حسی برای شما تزریق می‌شود، بنابراین در هنگام جراحی، نباید دردی حس کنید. سپس در هنگام ترمیم بریدگی، اندودنتیست به منظور رفع ورم و درد، مسکن تجویز خواهند کرد.
آیا ریشه دندان همانند عصب کشی است؟
در عصب کشی یک حفره کوچک در دندان ایجاد می‌شود که به منظور رسیدن به مرکز دندان (پالپ) است. در پالپ دندان عصب وجود دارد که در این روش این اعصاب و عفونت برداشته می‌شوند. جراحی ریشه از طریق برش دادن لثه انجام می‌شود و دندانپزشک برای درمان ریشه، به طور مستقیم به آن دسترسی خواهد داشت.
چه مدت پس از عصب کشی می‌توانم به صورت عادی غذا بخورم؟
بسته به نوع جراحی، احتمالا در 24 ساعت پس از جراحی فقط اجازه نوشیدن مایعات را داشته باشید. پس از یک روز، می‌توانید غذای نرم بخورید. باید از خوردن غذاهای سفت، ترد، چسبنده و تند پرهیز کنید.
آمادگی‌های لازم قبل از جراحی ریشه‌ی دندان چیست؟
ممکن است نیاز به رعایت برخی محدودیت‌ها یا اقدامات احتیاطی برای پیش از انجام جراحی ریشه دندان داشته باشید. این موراد ممکن است شامل نخوردن چیزی، تنظیم دارو، مطلع کردن دندانپزشک از بیماری‌های خود، سیگار نکشیدن و برنامه ریزی برای رفت و آمد به مطب باشد. باید دستورات دندانپزشک خود را به خوبی انجام دهید تا دندان به خوبی ترمیم شده و احتمال ایجاد عوارض کاهش یابد.
مراقبت‌های لازم بعد از جراحی ریشه‌ی دندان چیست؟
مراقبت پس از جراحی ریشه دندان معمولا شامل کنترل درد با دارو، قرار دادن یخ به منظور کاهش ورم، استراحت و اجتناب از فعالیت جسمانی، خوردن غذاهای نرم، انجام بهداشت دهان و دندان و مراجعه مستمر به دندانپزشک برای معاینه است. باید دستورات دندانپزشک خود را به خوبی انجام دهید تا دندان به خوبی ترمیم شده و احتمال ایجاد عوارض کاهش یابد.
جراحی ریشه‌ی دندان به کدام افراد توصیه نمی‌شود؟
جراحی ریشه دندان شاید مناسب همه بیماران نباشد. مثلا مناسب مبتلایان به بیماری‌های خاص مانند بیماری قلبی، اختلال در انعقاد خون، دیابت کنترل نشده یا باردار هستند، نباشد. این روش ممکن است برای مبتلایان به اضطراب شدید یا ترس عصبی از دندانپزشکی و همچنین افرادی که بهداشت دهان و دندان نامناسبی دارند نیز مناسب نباشد.
