هنگام افتادن دندانهای شیری و شروع رشد دندانهای دائمی کودکان، والدین باید فرزندشان را نزد ارتودنتیست ببرند تا مشخص شود دهان و فک جای کافی برای رویش دندانهای جدید را دارد یا خیر. این اولین گام برای مشاوره ارتودنسی کودکان است اما بهترین سن برای درمان ارتودنسی کودک حدود 10 الی 14 سالگی، زمانی که دهان و فک او هنوز در حال رشد است. البته سن دقیقی که کودک باید ارتودنسی را شروع کند به نوع ناهنجاری دهان و فک او بستگی دارد و پس از معاینه ارتودنتیست تعیین میشود. ارزیابی زودهنگام سلامت دهان و دندان کودک، کمک میکند با شروع به موقع درمان از خطرات شدیدتر در آینده جلوگیری شود و پروسه درمان را سادهتر کند. درمان فوری همیشه ضروری نیست، اما ارتودنتیست میتواند مشکلات احتمالی را تشخیص داده و رشد دندانها را نظارت کند.
در چه سنی باید کودک را برای ارتودنسی ببریم؟
انجمن ارتودنتیستهای آمریکا (AAO) توصیه میکند که اولین ویزیت ارتودنتیست کودک در سن هفت سالگی انجام شود. دندانها و فک کودک در این سن هنوز در حال رشد هستند و رسیدگی به برخی از مشکلات ارتودنسی مانند آندربایت یا شلوغی دندانها را آسانتر درمان میکند. این لزوما به این معنی نیست که کودک 7 ساله حتما به ارتودنسی نیاز دارد. در واقع درمان ارتودنسی به احتمال زیاد در این سن ضروری نیست. فقط یک ارزیابی کامل برای بررسی برخی مشکلات رشد دندان و بایت که ممکن است نیاز به مداخله زودهنگام داشته باشند، انجام میشود.
ارتودنسی کودک در چه سنی بهتر است آغاز شود؟
اگرچه ارتودنسی میتواند در هر سنی دندانها را صاف کند، اما درمان معمولا برای کودکانی که استخوانهایشان هنوز در حال رشد است موثرتر است. بنابراین بهتر است زمانی که بیشتر دندانهای دائمی بیرون آمدهاند، حدود سنی 10 تا 14 سالگی ارتودنسی دندان کودکان شروع شود. البته برخی کودکان باید ارتودنسی دندان خود را از هفت یا هشت سالگی شروع کنند. اما این بدان معنا نیست که تمام کودکانی که نیاز به ارتودنسی دارند باید درمان را از 7 سالگی شروع کنند. ارتودنتیست با بررسی نوع مشکل و ناهنجاری دندانی و مرحله رشد کودک، بهترین زمان شروع ارتودنسی را به شما توصیه خواهد کرد.
اهمیت انجام ارتودنسی در سن مناسب
ارتودنسی در سن مناسب از بسیاری از مشکلات دهان، دندان و فک در آینده جلوگیری میکند. انجام ارتودنسی در سن مناسب حتی میتواند از احتمال نیاز به جراحی فک در آینده جلوگیری کند. چکاپ منظم توسط یک دندانپزشک به کودک کمک میکند تا به دندانپزشکی رفتن عادت کند و ترس او نسبت به ارتودنسی کم شود. همچنین چکاپ منظم کودکان کمک میکند تا به محض رویت مشکلاتی مانند نامرتبی دندانها به ارتودنتیست ارجاع شود.
آیا ارتودنسی کودکان دردناک است؟
به طور کلی ارتودنسی درد ندارد و در صورتی که توسط ارتودنتیست حاذق انجام شود، هیچگونه احساس ناراحتی نیز برای فرزندتان به وجود نخواهد آمد. البته ممکن است کودکان به دلیل نا آشنایی با براکت، بریس و پلاک اظهار درد و ناراحتی کنند اما بعد از مدتی به حضور این اجسام خارجی عادت خواهند کرد.
شدت و بروز درد در مراحل مختلف ارتودنسی دندان متفاوت است:
روز نصب
نصب خود براکتهای ارتودنسی اصلا دردناک نیست. بنابراین بدون هیچ درد و ناراحتی براکتها نصب و ارتودنسی انجام میشود.
شب نصب و چند روز پس از آن
حس حضور براکتها داخل دهان ممکن است برای کودک آزاردهنده باشد. همچنین جا به جایی دندانها و فکها بخشی از مراحل ارتودنسی دندان کودکان هستند. بنابراین چند روز پس از زمان نصب براکتها و روزهایی که برای چکاپ و تغییرات لازم روی سیم و براکتها به دندانپزشکی مراجعه میکنید ممکن است کودک درد داشته باشد. دندانپزشک برای راحتتر گذراندن دوران نقاهت میتواند مسکنهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن تجویز کند. با مصرف دارو طبق دستور پزشک شدت درد کاهش یافته و کودک راحتتر میتواند این روزها را سپری کند. بهتر است در این روزها غذاهای نرم و مقوی مصرف شود.
5 الی 7 روز بعد
پس از گذشت نهایتا هفت روز از نصب ارتودنسی یا ویزیت چکاپ دکتر، درد و ناراحتی به حداقل میزان ممکن خود میرسد و کودکان میتوانند رژیم غذایی خود را مثل سابق ادامه دهند. البته تا زمانی که براکتها داخل دهان هستند نباید هیچ خوراکی سفت یا چسبناکی مصرف شود. زیرا این مواد غذایی ممکن است به براکت و سیم ارتودنسی آسیب برسانند.
ارتودنسی چگونه میتواند به کودک من کمک کند؟
هدف از ارتودنسی دندان کودکان رسیدن به عملکرد بایت سالم است که مستلزم تصحیح همترازی دندانها و موقعیت فک است.
- این کار باعث میشود کودک بتواند به درستی غذا بخورد و صحبت کند.
- سلامت دهان و دندان را بهبود میبخشد. زیرا تمیز کردن دندانهای صاف راحتتر و بهتر انجام میشود.
- از مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان و عفونت لثه جلوگیری میکند و دندانها کمتر مستعد آسیب خواهند بود.
ارتودنسی کودکان در سن مناسب فواید زیبایی و شخصیتی نیز دارد. لبخند زیبا که در نتیجه تناسب جایگیری دندانها بین لبها و صورت است، اعتماد به نفس کودک را بهبود میبخشد. ارتودنسی کودکان در سن مناسب همچنین میتواند به موارد زیر کمک کند:
- قرارگیری دندانها در موقعیت درست
- رشد صحیح استخوان فک
- کاهش خطر آسیب به دندانها
- ایجاد فضای کافی برای دندانها
- کاهش احتمال نهفتگی یا گیر کردن دندانها در لثه
- بهبود زیبایی صورت
انجام دادن ارتودنسی در سن پایین میتواند، فرزندتان را از جراحیهای فک سخت و پرهزینه در سنین بالاتر نیز بی نیاز کند. بنابراین مراجعه به ارتودنتیست در زمان مناسب و تعیین یک طرح درمان میتواند زیبایی فک و دندانهای فرزندتان را به او بازگرداند.
چه زمانی کودک من به ارتودنسی نیاز دارد؟
والدین میتواند هنگام مشاهده برخی مشکلات دهان و دندان متوجه شوند که ممکن است کودک به ارتودنسی نیاز داشته باشد. این نشانهها عبارتند از:
- کجی دندانها
- شلوغی دندانها
- فاصله بین دندانها
- بیرون زدگی دندانها
- جایگیری نامناسب فکها
- مال اکلوژن (زمانی که بی نظمیهای مختلف بایت موجب میشود دندانهای بالا و پایین به درستی روی هم قرار نگیرند.)
- مکیدن شست بعد از چهار سالگی
- دندان نیش بیرون زده
- فشردن یا ساییدن دندانها
- مشکلات گفتاری و تلفظ حروف
- نامرتبی دندانهای دائمی جلو
- تنفس از دهان یا خروپف
- فک نامتناسب با سایر اجزای صورت
- مشکل در غذا خوردن
طول دوره ارتودنسی کودکان چقدر است؟
شروع درمان ارتودنسی کودکان در سن مناسب طول درمان را به حداقل میرساند و نتایج آن را بهبود میبخشد. با تشخیص و برنامه ریزی مناسب، درمان ارتودنسی میتواند آسانتر، راحتتر و کوتاهتر شود. اکثر موارد به 18 ماه یا کمتر زمان برای درمان ارتودنسی کودکان نیاز دارند. زمان بندی نامناسب ممکن است منجر به درمان طولانی (بیش از 2 سال) با تجربه منفی و کاهش رضایت از نتایج همراه شود. زمانبندی میتواند بر اساس سرعت جا به جایی دندانها، رعایت مراقبتهای لازم و تبحر ارتودنتیست تغییر کند.
آمادگیهای لازم برای ارتودنسی کودکان
بعد از چکاپ اولیه وسط ارتودنتیست کودک، معمولا نیازی به آمادگی خاصی نخواهید داشت. قبل از شروع کار ارتودنتیست یک عکس OPG میگیرد تا جایگیری و مراحل رشد دندانها و فک را مشاهده کند. سپس در صورت نیاز پوسیدگیها ترمیم و دندانهایی که باید برای افزایش جای فک خارج شوند، کودک را به دندانپزشک اطفال ارجاع خواهد داد. سپس ارتودنسی دندان کودکان باتوجه به نوع و شدت مشکل به بهترین روش انجام خواهد شد.
مراحل انجام ارتودنسی دندان کودکان
مراحل انجام ارتودنسی در روشهای مختلف متفاوت است. اما به طور کلی:
- پس از بررسیهای دقیق، نوع درمان مورد نظر انتخاب شده و سپس مراحل درمان ارتودنسی تکمیل میشود.
- در صورت نیاز ارتودنتیست ابتدا با پلاک متحرک درمان را شروع میکند.
- براکتها بر روی دندان نصب میشود و در هر جلسه ویزیت تغییرات لازم بر روی آن اعمال میشود.
- چکاپ مرتب دندانپزشکی برای ایجاد و کنترل تغییرات لازم است.
- در صورت نیاز، ارتودنتیست هد گیر head gear ) را نیز برای نتیجهگیری بهتر تجویز خواهد کرد.
- در پایان درمان از پلاکهای متحرک استفاده میشود. گذاشتن نگهدارنده یا پلاک متحرک برای حفظ نتایج بسیار مهم است.
معمولا توصیه میشود ابتدا 24 ساعته پلاکها در دهان باشند و فقط هنگام مصرف خوراکی درآورده شوند. استفاده از پلاک متحرک یکی از مراحل مهم ارتودنسی دندان است که به حفظ نتایج کمک میکند. معمولا بعد از اتمام رشد دهان و دندان و درآمدن دندانهای عقل دیگر نیازی به گذاشتن پلاک متحرک نیست.
در ادامه شرح مراحل انجام تعدادی از رایجترین درمانهای ارتودنسی کودکان را معرفی میکنیم:
براکتهای فلزی سنتی
براکتهای فلزی سنتی هنوز یک گزینه بسیار محبوب درمان ارتودنسی برای بزرگسالان، نوجوانان و کودکان هستند. ممکن ست نیاز باشد قبل از نصب براکتها دندانپزشک با کمک جداکننده فاصله بین دندانها خصوصا دندانهای انتهای فک را بیشتر کند تا بتواند نگهدارنده سیم را در انتهای فک قرار دهد. براکتها با چسب مخصوص مستقیما به دندانها متصل میشوند. سپس سیم مخصوص ارتودنسی (آرچ وایر) از لا به لای براکتها عبور داده میشود. در انتها با کمک کش الاستیک یا نوارهای لاستیکی سیم روی براکتها تثبیت میشود. ارتودنتیست به مرور زمان سیمها را سفت یا شل میکند، تا دندانها در طی چند ماه یا چند سال، بسته به شدت تغییرات لازم حرکت کنند.
الاستیکهای ارتودنسی
الاستیک ارتودنسی نوع خاصی از باند لاستیکی است که به همراه براکتهای ارتودنسی برای کمک به اصلاح مشکلات فک یا تراز دندان کودکان استفاده میشوند. این باندها میتوانند فک کودک را به جلو یا عقب بکشند تا بایت او بهبود و هم ترازی دندانها سریعتر انجام شود.
ارتودنسی لینگوال/زبانی
براکتهای ارتودنسی لینگوال شبیه براکتهای فلزی سنتی هستند با این تفاوت که به پشت دندانها متصل میشوند تا دیده نشوند. مزیت ارتودنسی لینگوال به فلزی سنتی این است که بدون دیده شدن چیزی تغییرات لازم انجام میشود. همچنین براکتهای لینگوال تأثیر بسیار کمتری بر گفتار کودک دارند زیرا در حرکت زبان اختلال ایجاد نمیکنند. اما چون رسیدن به نتایج نهایی با این روش طولانیتر است معمولا برای ارتودنسی دندان کودکان از آن استفاده نمیشود.
اینویزیلاین
ارتودنسی اینویزیلاین روشی بسیار موثر برای صاف کردن دندانها و اصلاح لبخند بدون استفاده از براکت فلزی است. به جای براکتها و سیمهای فلزی، الاینر پلاستیکی شفاف مانند یک نگهدارنده روی دندانها قرار میگیرد. این الاینر سفاف باید هر دو هفته یکبار برای تطبیق با تغییر شکل دندانها تعویض شوند. بزرگترین مزیت انتخاب اینویزیلاین این است که ارتودنسی تقریبا نامرئی است. اما از طرفی دیگر مراحل اتمام درمان با این نوع ارتودنسی بسیار زمانبر و پرهزینه است. به همین دلیل معمولا توصیه میشود کودکان از این نوع ارتودنسی دندان استفاده نکنند.
نگهدارنده/پلاک متحرک
نگهدارنده یا پلاک متحرک برای کودکانی که تحت درمان ارتودنسی دندان قرار گرفتهاند استفاده میشود. به منظور اصلاح بایت و جلوگیری از برگشت دندانها به جای قبلی خود، متخصص ارتودنسی برای کودک یک ریتینر تجویز میکند که در زمانهای خاصی استفاده کند.
انواع مختلفی از پلاکهای متحرک وجود دارد و نوع مناسب برای کودک شما بستگی به شیوه درمان و مشکلات باقی مانده دارد. نگهدارندههای نواری یا باندی را میتوان به پشت دندانها چسباند تا قرارگیری صحیح یک یا چند دندان را حفظ کند، برخی نگهدارنده فلزی را میتوان در طول شب نیز گذاشت.
مراقبتهای بعد از ارتودنسی دندان کودکان
رعایت مراقبتهای بعد از ارتودنسی روند درمان را سرعت میبخشد. معمولا کودکان نمیتوانند تمامی مراقبتهایی که دندانپزشک میگوید را به تنهایی انجام دهند. به همین دلیل والدین باید اطلاعات کاملی درباره نکات و مراقبتی بعد از ارتودنسی دندان داشته باشند تا کودکان خود را طی زمان درمان همراهی کنند.
در ادامه نکاتی که باید کودک برای رسیدن به نتایج بهتر و سهولت دوره درمان انجام دهد، را معرفی میکنیم:
مسواک زدن بعد از هر وعده غذایی
مسواک زدن دندانها برای از بین بردن پلاک و جرم روی دندان و حفظ بهداشت دهان و دندان در ارتودنسی مهم است. لابهلای براکتها مکان مناسبی برای گیر کردن مقداری غذا و ایجاد پلاک و پوسیدگی دندان است. به همین دلیل مهم است که کودک شما بعد از هر وعده غذایی دندانهای خود را مسواک بزند.
مسواک ارتودنسی برای خارج کردن غذای باقی مانده لابهلای براکتها و سیم ارتودنسی مخصوص است. دندانپزشک نحوه صحیح استفاده از این مسواک را در جلسه نصب ارتودنسی به شما و کودکتان آموزش میدهد. اگر کودکان به دلیل مدرسه فقط دو بار در روز میتوانند این کار را انجام دهند، چرخاندن آب در دهان بعد از ناهار میتواند کمک کننده باشد.
مسواک زدن با براکت ارتودنسی تقریبا شبیه مسواک زدن بدون آن است، اما چند نکته میتواند به بهتر تمیز کردن دندانها کمک کند. کودکان باید ابتدا خودشان به تنهایی یا با کمک شما با یک مسواک برقی یا مسواک مخصوص ارتودنسی به آرامی اطراف براکتها، زیر سیمها و خط لثه را تمیز کنند. سپس، با کمک مسواک مخصوصی که برای تمیز کردن سطح دندانها تهیه کردید و خمیر دندان حاوی فلوراید دندانها مسواک شوند. تفاوت این مسواک با مسواکهای عادی این است که وسط آن یک فرورفتگی سرتاسری وجود دارد تا بتواند بالا و پائین براکتهای فلزی را بهتر تمیز کند.
استفاده روزانه از نخ دندان
کشیدن نخ دندان هنگام داشتن براکت ارتودنسی بسیار مهم است. ممکن است در ابتدا کشیدن انجام این کار برای کودکان سخت باشد. شما میتوانید با کمک کردن او را به انجام این کار تشویق کنید. نخ دندان برای تمیز کردن جرم و مواد غذایی بین دندانها شبیه به تمیزکننده بین دندانی است. تفاوت آن این است که بسیار نازکتر از مسواک بین دندانی است تا بهتر بتوانید لابهلای دندانها را تمیز کنید.
عدم مصرف آب نبات و خوراکیهای چسبناک
کودکان معمولا دوست دارند آب نبات یا خوراکیهای چسبناکی مانند آدامس مصرف کنند. مصرف این خوراکیها مشکلات زیادی را برای دندانها و براکتهای کودک ایجاد کند:
- آب نباتهای چسبناک پر از قند هستند که باعث پوسیدگی دندان میشوند.
- از آنجایی که آب نباتها لابهلای دندانهای کودک شما گیر میکند، با تجمع قند موجب پوسیدگی بیشتر دندان میشوند.
- آب نباتهای چسبناک همچنین میتوانند به بخشی از براکتها بچسبند و هنگام جویدن مواد غذایی به آنها آسیب برسانند.
به همه این دلایل و موارد دیگر، کودک شما باید از مصرف آب نباتهای چسبناک مانند آدامس تافی، کارامل یا قندی خودداری کند.
دوری از غذاهای ترد و سفت
غذاهای ترد و سفت میتوانند موجب شکستن و آسیب فیزیکی به براکتها و سیمهای ارتودنسی دندان کودکان شوند. غذاهایی مانند ذرت بو داده، چوب شور سفت و… میتوانند داخل براکتهای کودک گیر کنند و سپس موجب شکستن سیم یا براکتها هنگام جویدن مواد غذایی شوند.
استفاده از محافظ دهان هنگام ورزش
ورزشهایی مانند فوتبال، بسکتبال و فوتبال میتوانند خطراتی را برای فرزندان شما و براکتهای آنها ایجاد کنند. برخورد توپ یا دست و پای دیگران به دهان هنگام ورزش میتواند آسیب جدی به براکتها و سیم ارتودنسی وارد کنند. همچنین برخورد فیزیکی ممکن است به لب و دهان کودک آسیب برساند. زیرا فشار شدید بین لب و براکت میتواند موجب پاره شدن لب یا لثه کودک شود.
استفاده از محافظ دهان به محافظت از دهان کودک و براکتهای او کمک میکند. کودک شما ممکن است آنها را دوست نداشته باشد، به او توضیح دهید که استفاده از محافظ بسیار بهتر از خونریزی لب یا براکت شکسته است.
مراجعه منظم به دندانپزشک
چکاپ منظم دندانپزشکی برای ایجاد تغییراتی روی شدت کشش سیمها و اضافه و کم کردن برخی کشها یا دستگاههای مخصوص ارتودنسی دندان کودکان لازم است. دندانپزشک میتواند با جرمگیری مناطقی را که اغلب فراموش شده یا دسترسی به آنها دشوار است، بررسی و تمیز کنند. در این چکاپها سلامت لثه نیز توسط دندانپزشک بررسی میشود تا در صورت وقوع مشکل درمان در سریعترین زمان ممکن شروع شود.
آیا ارتودنسی کودکان در سن پائین عوارض دارد؟
عوارض درمان ارتودنسی معمولا در سن پائین خیلی کمتر از سنین بالاست. درد، حساسیت دندان و لثه، بریدگی بافت دهان و داخل گونه از مشکلات زودگذر درمان ارتودنسی هستند. اگر ارتودنسی کودکان در سن مناسب و توسط یک ارتودنتیست باتجربه انجام شود بروز این مشکلات به حداقل میرسد. معمولا برای درد مسکنهایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن تجویز میشود. همچنین برای کاهش حساسیت و بریدگی بافت دهان توسط سیم و براکتها میتوان از موم دندانپزشکی استفاده کرد.
سوالات متداول
حداکثر سن برای ارتودنسی چه زمانی است؟
در دنیای دندانپزشکی و ارتودنسی حداکثر سن مناسب ارتودنسی برای کودکان یا بزرگسالان تعریف نشده است. اما معمولا پس از ریختن کامل تمام دندانهای شیری و قبل از تکمیل رشد فکها، بهتر است درمان ارتودنسی شروع شود تا فرد به بهترین نتایج ممکن برسد.
آیا سن شروع ارتودنسی کودکان در طول مدت درمان موثر است؟
بله، ارتودنسی کودکان در سن مناسب میتواند طول دوره درمان را کوتاهتر کند. زمان درمان ارتودنسی به نوع، شدت و میزان ناهنجاری، تبحر ارتودنتیست، نوع درمان و… بستگی دارد.
آیا بعد از اتمام درمان ارتودنسی کودکان ممکن است دندانها دوباره نامرتب شوند؟
تا زمانی که فک و دندانها در حال رشداند (اتمام درآمدن دندان عقل)، ممکن است دوباره دندانها به هم بریزند. به همین دلیل معمولا بعد از اتمام درمان با ارتودنسی ثابت ارتودنتیست استفاده از پلاک متحرک را توصیه میکند تا مرحله رشد کامل شود.
آیا میتوان با ارتودنسی کودکان از نهفتگی دندان پیشگیری یا آن را درمان کرد؟
بله، ارتودنسی کودکان در سن مناسب کمک میکند تا از نهفتگی دندان به دلیل کمبود جا در فک پیشگیری و یا در صورت نیاز درمان لازم انجام شود.
حداکثر سن برای ارتودنسی چند سالگی است؟
در واقع هیچ محدودیت سنی برای انجام ارتودنسی دندان وجود ندارد. اما برای رسیدن به نتایج بهتر و داشتن نقاهت سادهتر بهتر است ارتودنسی در سنین پائین و زیر 15 سالگی شروع شود.
برای درمان کدام ناهنجاری دهان و دندان به کمک ارتودنسی سن اهمیت بالایی دارد؟
برای درمان و رسیدن به بهترین نتایج از ارتودنسی ناهنجاریهایی مانند انواع کراس بایتها و جلوزدگی فک، سن شروع فاکتور بسیار مهمی است. اگر کودکان ارتودنسی را در سن مناسب انجام دهند با حداقل درد و عوارض به بهترین نتایج ممکن خواهند رسید.
آیا سن شروع ارتودنسی بر طول عمر دندان تاثیر دارد؟
بله، با قرارگیری دندانها و فک در جای درست، رعایت بهداشت دهان و دندان راحتتر و احتمال پوسیدگی دندانها کمتر خواهد شد. در نتیجه ارتودنسی کودکان در سن مناسب موجب افزایش طول عمر دندانهای او خواهد شد.
آیا میتوان دندانهای شیری را ارتودنسی کرد؟
خیر، دندانهای شیری نیازی به ارتودنسی ندارند زیرا طی تکمیل چرخه رشد کودکان این دندانها میریزند و تاثیری بر لبخند و سلامت دهان و دندان کودک در بزرگسالی ندارند.
نصب ارتودنسی کودکان چقدر طول میکشد؟
حدودا 2 الی 3 ساعت زمان برای نصب ارتودنسی ثابت دندان کودکان نیاز است.
آیا ارتودنسی اختلالات تنفسی کودکان را برطرف میکند؟
بله، باتوجه به علت اختلالات تنفسی ارتودنسی دندان میتواند برخی مشکلات مانند باز ماندن دهان هنگام تنفس، جایگیری نامناسب فک و… را که بر کیفیت خواب کودکان تاثیر میگذارند را درمان کند.