پوسیدگی دندان، ناشی از آسیب به مینای دندان است و زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌های دهان مولکول‌های اسید ساخته و به مینای دندان حمله می‌کنند. پوسیدگی دندان می‌تواند منجر به ایجاد حفره در دندان شما شود. پوسیدگی دندان اغلب به دلیل مصرف زیاد غذا و نوشیدنی‌های شیرین و نیز تمیز نکردن دندان و لثه ایجاد می‌شود. اگر پوسیدگی دندان درمان نشود، می‌تواند باعث درد، عفونت و حتی از دست دادن دندان شود.
علائم پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان ممکن است با درد همراه نباشد. با این حال، اگر دندان پوسیده‌ای دارید، شاید علائم زیر را تجربه کنید:
- دندان درد: دردی مداوم که خواب را از شما می‌گیرد یا درد شدید بدون دلیل
- حساسیت دندان: ممکن است هنگام خوردن یا نوشیدن مواد گرم، سرد یا شیرین احساس درد کنید.
- بروز لکه‌های خاکستری، قهوه‌ای یا سیاه روی دندان‌ها
- بوی بد دهان
- طعم ناخوشایند در دهان شما
علت پوسیدگی دندان چیست؟
دهان پر از باکتری‌هایی است که برخی از آنها مفید و برخی دیگر از آنها مضر هستند، از جمله آن‌هایی که باعث پوسیدگی دندان می‌شوند. این باکتری‌ها با غذا ترکیب می‌شوند و لایه‌ای نرم و چسبناک به نام “پلاک” تشکیل می‌دهند. باکتری‌های موجود در پلاک، از قند و نشاسته موجود در آنچه می‌خورید و می‌نوشید تغذیه می‌کنند. این مولکول‌های اسیدی شروع به از بین بردن مواد معدنی روی مینای دندان می‌کنند. با گذشت زمان، این پلاک‌های تجمع یافته، سخت شده و تبدیل به “تارتار” می‌شوند. پلاک و جرم دندان علاوه بر آسیب رساندن به دندان‌ها، می‌توانند لثه‌ها را تحریک کرده و باعث بیماری لثه نیز شوند.
شما به طور معمول فلوراید را از منابعی مانند خمیردندان، آب و غیره دریافت می‌کنید. این فلوراید اگر با گیاه مریم گلی ترکیب شود، به عنوان جایگزینی ماده‌ای ترمیمی، می‌تواند به ترمیم مینای دندان کمک کند. دندان‌های شما در تمام طول روز این روند طبیعی از دست دادن مواد معدنی و همزمان بازیابی مواد معدنی را طی می‌کنند. اما اگر مراقب دندان‌های خود نباشید و یا دائماً مواد قندی یا نشاسته دار بخورید و بنوشید، مواد معدنی مینای دندان شما، به سرعت کم خواهد شد؛ که همین امر منجر به پوسیدگی دندان می‌شود. اگر لکه سفیدی در جایی که مواد معدنی از بین رفته‌اند ظاهر شود، می‌تواند نشانه اولیه پوسیدگی دندان باشد. اگر پوسیدگی در این مرحله تشخیص داده شود، می‌توان از پیشروی آن جلوگیری کرد. مینای دندان شما همچنان می‌تواند خود را ترمیم کند، اما به شرط آنکه از دندان‌های خود مراقبت کنید و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین و نشاسته‌ای را به حداقل برسانید. اما اگر روند پوسیدگی دندان ادامه یابد، مواد معدنی بیشتری از دندان‌های شما از بین خواهد رفت. با گذشت زمان نیز، مینای دندان کم کم از بین رفته و یک حفره ایجاد می‌شود. در چنین حالتی، دندانپزشک باید دندان را از طریق پر کردن ترمیم کند.
چه کسانی در معرض پوسیدگی دندان قرار دارند؟
علت اصلی پوسیدگی دندان عدم مراقبت از دندان‌ها و مصرف بیش از حد غذاها و نوشیدنی‌های شیرین یا نشاسته دار است. البته برخی از افراد در معرض خطر بیشتری برای پوسیدگی دندان هستند، از جمله افرادی که شرایط زیر را دارند:
- به دلیل مصرف یکسری داروها، داشتن بیماری‌های خاص یا بعضاً شیمی‌درمانی، بزاق کافی ندارند.
- مصرف فلوراید کافی ندارند.
- بسیار جوان هستند. نوزادان و کودکان نوپا که شیشه می‌خورند در معرض خطر ابتلا به پوسیدگی بیشتری هستند، به خصوص اگر به آنها آبمیوه‌های مصنوعی داده شود یا قبل از خواب از طریق بطری شیر بنوشند. این عوامل باعث می‌شود دندان‌های آنها برای مدت طولانی در معرض مواد قندی قرار گرفته و در نتیجه زودتر پوسیده شوند.
- مسن هستند. بسیاری از سالمندان لثه‌هایشان عقب نشینی کرده و فرسوده شده است که خود، خطر پوسیدگی دندان را در آنها افزایش می‌دهد.
مراحل پوسیدگی دندان
پلاک دندان نقش بسزایی در پوسیدگی دندان دارد. پلاک، یک لایه بی‌رنگ و چسبنده است که سطوح دندان‌های شما را پوشانده و از باکتری‌ها، ذرات غذا و بزاق تشکیل شده است. اگر دندان‌های خود را به طور منظم تمیز نکنید، می‌توانید باعث تجمع پلاک روی دندان شوید. همانطور که اشاره شد، این تجمع پلاک می‌تواند به مرور زمان سفت و سخت شده و چیزی به نام “تارتار” را تشکیل دهد. وجود تارتار باعث حفظ حیات باکتری‌ها در سطح دندان شده و از بین رفتن آنها را دشوارتر می‌کند. به طور کلی، پنج مرحله پوسیدگی دندان وجود دارند که در ادامه آنها را با جزئیات توضیح خواهیم داد:
1.املاح اولیه:
لایه بیرونی دندان شما از نوعی بافت به نام مینا تشکیل شده است که در اصل سخت‌ترین بخش دندان بوده و بیشتر از مواد معدنی تشکیل شده است. با این حال، هنگامی که دندان در معرض اسیدهای دهانی قرار می‌گیرد، مینای دندان شروع به از دست دادن این مواد معدنی می‌کند. در این حالت، ممکن است یک لکه سفید روی دندان ظاهر شود. این مرحله، نشانه اولیه پوسیدگی دندان است.
2.پوسیدگی مینای دندان:
اگر پوسیدگی دندان عمیق‌تر شود، مینای دندان بیش از پیش از بین می‌رود. در این مرحله، احتمالاً متوجه یک لکه به رنگ قهوه‌ای تیره می‌شوید. با از بین رفتن مینای دندان، سوراخ‌های کوچکی در دندان شما به نام حفره یا پوسیدگی دندان ایجاد می‌شوند که این حفره‌ها (پوسیدگی‌ها) باید توسط دندانپزشک پُر شوند.
3.پوسیدگی عاج:
عاج دندان، بافتی است که در زیر مینا قرار گرفته و نرم‌تر از مینای دندان است، که به طبع آن را آسیب‌پذیرتر می‌کند. به همین دلیل، پوسیدگی دندان زمانی که به عاج دندان برسد با سرعت بیشتری پیشروی می‌کند. عاج همچنین حاوی کانال‌هایی است که به اعصاب دندان منتهی می‌شوند. از همین رو، زمانیکه پوسیدگی به عاج دندان برسد، دندانتان حساس شده و شروع به درد گرفتن می‌کند. این حالات درد و تیر کشیدن را به خصوص در هنگام خوردن غذا یا نوشیدنی‌های سرد یا گرم تجربه خواهید کرد.
4.آسیب پالپ:
پالپ دندان، داخلی‌ترین لایه دندان شما بوده که حاوی اعصاب و عروق خونی است که به سلامت دندان کمک می‌کنند. اعصاب موجود در پالپ، زمانیکه پالپ آسیب می‌بیند، ممکن است تحریک و متورم شوند. از آنجایی که بافت‌های اطراف دندان قادر به تحمل این تورم نیستند، می‌توانند به اعصاب فشار وارد کنند و در نتیجه منجر به درد شود.
5.پوسیدگی کل دندان یا آبسه دندان:
همانطور که پوسیدگی دندان عمیق می‌شود، باکتری‌ها به ریشه دندان نفوذ کرده و باعث عفونت می‌شوند. افزایش این پوسیدگی می‌تواند منجر به تشکیل یک توده چرکی در ریشه دندان شما شود که به آن “آبسه” یا همان “پوسیدگی بسیار عمیق دندان” گویند. آبسه دندان، درد زیادی ایجاد کرده که حتی می‌تواند به فک نیز سرایت کند. سایر علائم آبسه عبارتند از تورم لثه، صورت یا فک، تب و تورم غدد لنفاوی در گردن. این عارضه نیاز به درمان فوری دارد، زیرا عفونت ایجاد شده می‌تواند به فک و سایر نواحی سر و گردن بیمار سرایت کند. در برخی موارد، درمان می‌تواند شامل برداشتن کامل دندان آسیب دیده شود.
پوسیدگی دندان در کودکان
پوسیدگی دندان، در کودکان نیز شایع است. کودکان حتی ممکن است بیشتر از بزرگسالان دچار پوسیدگی دندان شوند. این به آن دلیل است که مینای دندان‌های شیری کودکان، نازک‌تر و حساس‌تر از مینای دندان بزرگسالان است. مانند بزرگسالان، پوسیدگی دندان در کودکان زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌های موجود، قند را به اسید تبدیل کرده و به بافت‌های دندان آسیب برسانند. به همین دلیل، نباید اجازه دهید که کودک شما زیاد غذا یا نوشیدنی‌های شیرین مصرف کند و نیز حواستان باشد که دندان‌هایش را به طور منظم مسواک بزند. درست است که دندان‌های شیری در نهایت می‌افتند، اما همچنان باید از آنها نگهداری کرد. کودکان نه تنها برای جویدن و صحبت کردن به دندان‌های شیری نیاز دارند، بلکه به عنوان یک پایه قوی برای رشد دندان‌های اصلی عمل می‌کند. اگر دندان‌های شیری کودک خیلی زود به دلیل پوسیدگی از بین بروند، ممکن است دندان‌های اصلی به خوبی درنیایند.
چه موقع به دندان پزشک مراجعه کنیم؟
اگر شرایط زیر را دارید، در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید:
- مشکلاتی مانند دندان درد یا درد شدید هنگام خوردن یا نوشیدن دارید.
- هنگام مسواک زدن لثه‌های شما دردناک و متورم شده یا خونریزی می‌کنند.
یادتان باشد که حتی اگر مشکل خاصی در دندان‌های خود ندارید، به صورت منظم دندان‌های خود را نزد دندانپزشک، چکاپ کنید. اگر به مدت 2 سال (یا 1 سال اگر زیر 18 سال هستید) معاینه نشده‌اید، در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید.
دندان پوسیده چگونه تشخیص داده می‌شود؟
دندانپزشکان معمولاً با نگاه کردن به دندان‌های شما و بررسی آنها با وسایل دندانپزشکی، پوسیدگی دندان را تشخیص می‌دهند. دندانپزشک همچنین علائم شما را جویا خواهد شد. گاهی نیز ممکن است نیاز داشته باشید از دندان‌های خود عکس بگیرید.
روش‌های درمان دندان پوسیدگی
درمان پوسیدگی دندان، می‌تواند به میزان پوسیدگی بستگی داشته باشد. پس بیایید نگاهی به راهکارهای مختلف درمانی بر اساس سطح پوسیدگی دندان بیاندازیم:
املاح اولیه
پوسیدگی در این مرحله ابتدایی را می‌توان در همان ابتدای کار، با کمک فلوراید درمان کرد. این تکنیک فلوراید تراپی، در مطب دندانپزشک قابل انجام است. فلوراید اغلب به شکل ژل روی دندان‌های شما اعمال می‌شود. این ماده برای تقویت مینای دندان عمل کرده و آن را در برابر اسیدها و باکتری‌ها مقاوم می‌کند. فلوراید همچنین در برخی از انواع خمیردندان‌ها یافت می‌شود و اغلب در آب لوله کشی نیز وجود دارد.
درمان پوسیدگی مینای دندان
در این مرحله از پوسیدگی، دندان اغلب دچار حفره می‌شود. راهکار درمان این سطح از پوسیدگی نیز، پر کردن دندان است. هنگام پرکردن دندان، دندانپزشک ابتدا از ابزاری برای پاک کردن سطح دندان از پوسیدگی استفاده می‌کند. سپس حفره‌ها را با موادی مانند رزین، سرامیک یا آمالگام دندانی پر می‌کند. این ماده پر کردنی، معمولاً همرنگ دندان شما می‌باشد.
درمان پوسیدگی عاج دندان
از آنجایی که عاج دندان نرم‌تر از مینای دندان است، پوسیدگی زمانی که به این مرحله برسد با سرعت بیشتری پیشروی خواهد کرد. این مرحله از پوسیدگی نیز اگر به موقع تشخیص داده شود، می‌تواند با پر کردن درمان گردد. در موارد پیشرفته‌تر نیز، شاید نیاز باشد دندان روکش شود. روکش، پوششی است که قسمت بالایی دندان شما را می‌پوشاند (که تاج دندان نیز نامیده می‌شود). قبل از قرار دادن روکش روی دندان، ناحیه پوسیده باید ترمیم شود. ممکن است برخی از بافت‌های سالم دندان نیز برداشته شوند تا اطمینان حاصل شود که روکش به خوبی روی دندان قرار می‌گیرد.
درمان آسیب پالپ دندان
هنگامی که پوسیدگی دندان به پالپ رسید، اغلب به عصب کشی نیاز خواهید داشت. در عصب کشی، پالپ آسیب دیده برداشته می‌شود و سپس این کانال‌های دندانی، تمیز و پر می‌شوند. و در نهایت نیز یک روکش روی دندان آسیب دیده قرار می‌گیرد.
درمان آبسه دندان
اگر دندان شما به اصطلاح آبسه کرده باشد، دندانپزشک احتمالاً عصب کشی را برای از بین بردن عفونت و ترمیم اعصاب دندان انجام می‌دهد. در موارد شدید، دندان آسیب دیده ممکن است نیاز به برداشتن کامل داشته باشد. همچنین ممکن است دندانپزشک آنتی بیوتیک درمانی را پیشنهاد کند.
پیشگیری از پوسیدگی دندان
اگرچه پوسیدگی دندان یک مشکل رایج است، اما اغلب کاملاً قابل پیشگیری است. بهترین راه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان این است که دندان‌ها و لثه‌های خود را تا حد امکان سالم نگه دارید. به عنوان مثال، شما باید:
- به طور منظم به دندانپزشک خود مراجعه کنید: دندانپزشک شما بر اساس وضعیت دهان، دندان‌ها و لثه های شما تصمیم می‌گیرد که چند بار باید شما را ببیند.
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین و نشاسته‌ای را کاهش دهید، به ویژه بین وعده‌های غذایی یا در عرض یک ساعت پس از رفتن به رختخواب. برخی از داروها می‌توانند حاوی قند باشند، بنابراین بهتر است در صورت امکان به دنبال جایگزین‌های بدون قند باشید.
- مراقب دندان‌ها و لثه های خود باشید: دندان‌های خود را به درستی با خمیر دندان حاوی فلوراید دو بار در روز مسواک بزنید، حداقل یک بار در روز از نخ دندان و مسواک بین دندانی استفاده کنید.
- از سیگار کشیدن یا نوشیدن بیش از حد الکل خودداری کنید: تنباکو می‌تواند در تولید بزاق اختلال ایجاد کند که به تمیز نگه داشتن دندان‌ها کمک می‌کند و الکل می‌تواند به فرسایش مینای دندان کمک کند. اگر دائماً خشکی دهان دارید به دندانپزشک یا پزشک عمومی خود مراجعه کنید. این ممکن است ناشی از برخی داروها، درمان یا شرایط پزشکی باشد.
محافظت از دندان‌های کودک
تنظیم یک رژیم غذایی مناسب برای کودک، که تا جای ممکن به دور از تنقلات و شیرینی‌ها باشد، به طرز قابل توجهی از پوسیده شدن دندان‌های وی جلوگیری می‌کند. مراجعه منظم به دندانپزشک در سنین پایین نیز امری ضروری است. همچنین بسیار اهمیت دارد که نحوه صحیح تمیز کردن دندان‌ها را به کودک خود آموزش دهید. در این میان، دندانپزشک نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. کودکان باید از خمیر دندان مخصوص کودکان استفاده کنند، اما حتماً برچسب نحوه استفاده از آن را بخوانید. آنها همچنین باید دو بار در روز دندان‌های خود را مسواک بزنند، به خصوص قبل از خواب.
هزینه ترمیم دندان پوسیده چقدر است؟
هزینه ترمیم، به سطح پوسیدگی، نوع دندان پوسیده و روش درمانی دندانپزشک بستگی دارد. همچنین موقعیت جغرافیایی مطب دندانپزشک و مهارت وی نقش بسزایی دارد.
سوالات متداول
اگر پوسیدگی دندان را درمان نکنید چه اتفاقی می‌افتد؟
پوسیدگی دندان می‌تواند منجر به ایجاد حفره (پوسیدگی عمیق دندان) شود. اگر پوسیدگی دندان درمان نشود، می‌تواند باعث درد، عفونت و حتی از دست دادن دندان شود.
دندان پوسیده چقدر می‌تواند دوام بیاورد؟
بسته به نوع و میزان آسیب، دندان پوسیده، ممکن است روزها، هفته‌ها، ماه‌ها و گاهی حتی سال‌ها دوام بیاورد.
چه سنی برای پوسیدگی دندان طبیعی است؟
تقریباْ 90 درصد از بزرگسالان بین 20 تا 64 سال دچار پوسیدگی دندان می‌شوند.
ظاهر دندان پوسیده چگونه است؟
پوسیدگی در مراحل ابتدایی، مانند یک نقطه سفید روی دندان است. اگر پوسیدگی عمیق‌تر باشد، ممکن است به صورت یک نقطه تیره یا سوراخی در دندان ظاهر شود. دندانپزشک همچنین می‌تواند پوسیدگی دندان‌ها بررسی کند یا از اشعه ایکس عکس برای این منظور استفاده کند.
آیا پوسیدگی دندان می‌تواند باعث مرگ شود؟
در صورت عدم درمان، در موارد شدید و نادر، پوسیدگی دندان می‌تواند باعث مرگ شود. عفونت در دندان‌های عقب و بالایی می‌تواند به سینوس پشت چشم سرایت کند و از آنجا وارد مغز شده و باعث مرگ شود.
آیا می‌توان پوسیدگی دندان را متوقف کرد؟
اگر پوسیدگی در مراحل اولیه خود باشد، می‌توان آن را درمان کرد. مینای دندان نیز قادر است با استفاده از مواد معدنی بزاق و فلوراید خمیردندان یا منابع دیگر خود را ترمیم کند.
آیا دندان پوسیده می‌تواند دندان‌های کناری خود را نیز بپوساند؟
خیر، دندان پوسیده نمی‌تواند باعث پوسیدگی سایر دندان‌ها شود، اما مطمئناً روی کل دهان شما تأثیر می‌گذارد. در ضمن، عواملی که باعث پوسیدگی یک دندان شده‌اند، به راحتی می‌توانند باعث پوسیده شدن سایر دندان‌ها نیز شوند.
